همیشه سلامت مادر و نوزاد بعد از زایمان یکی از اصلی ترین دغدغه های پزشکان، پرستاران و مخصوصا مادران باردار بوده و بیشترین سوال هایی که قبل از زایمان پرسیده میشود در رابطه با همین موضوع است. همانطور که بسیار شنیده شده و تحقیقات علمی ثابت کرده اند تولد نوزاد به روش زایمان طبیعی گام بزرگی در راستای حفظ سلامت مادر و نوزاد است که باید برداشته شود. اقداماتی که باید در کشور جهت حفظ سلامت مادران در این باره انجام شود فرهنگ سازی، اطلاع رسانی درست، تشویق و در نهایت آموزش با روش های مختلف جهت ترویج زایمان طبیعی انجام شود.
زایمان طبیعی چیست؟
زایمان طبیعی فرایندی است که در آن نوزاد از طریق واژن و بدون دخالت داروهای مسکن قوی یا جراحی از بدن مادر خارج میشود. این فرایند شامل سه مرحله اصلی است:
- مرحله اول (مرحله باز شدن دهانه رحم): در این مرحله، انقباضات رحم به‌طور منظم شروع می‌شوند و دهانه رحم باز میشود تا نوزاد از کانال تولد عبور کند.
- مرحله دوم (تولد نوزاد): زمانی است که دهانه رحم به طور کامل باز شده و نوزاد از مجرای واژن عبور کرده و به دنیا می‌آید.
- مرحله سوم (خروج جفت): پس از تولد نوزاد، جفت که تأمین‌کننده مواد غذایی و اکسیژن برای جنین است، از بدن مادر خارج میشود.
این مراحل معمولاً در مدت زمان چند ساعت تا چند روز اتفاق می‌افتند و در صورت بروز مشکلاتی می‌توان از روش‌های پزشکی کمک گرفت.
مراحل زایمان طبیعی
الف) مرحله اول: شروع انقباضات و باز شدن دهانه رحم
مرحله اول زایمان معمولاً با شروع انقباضات رحمی که به‌طور منظم و در فواصل زمانی کوتاه‌تر رخ می‌دهند، آغاز میشود. این انقباضات به تدریج دهانه رحم را باز کرده و آماده می‌کنند تا نوزاد از آن عبور کند. این مرحله ممکن است چند ساعت طول بکشد، به‌ویژه برای مادرانی که اولین زایمان را تجربه می‌کنند.
در این مرحله، برخی از زنان ممکن است درد زیادی را تجربه کنند. انقباضات ممکن است در ابتدا نسبتاً ضعیف باشند اما به تدریج شدت و طول آن‌ها افزایش می‌یابد. در این زمان، مهم است که مادر آرامش خود را حفظ کرده و از تکنیک‌های تنفسی و آرامش برای مقابله با درد استفاده کند.
ب) مرحله دوم: تولد نوزاد
در این مرحله، دهانه رحم به طور کامل باز شده و مادر احساس می‌کند که نیاز به فشار آوردن برای تولد نوزاد دارد. این مرحله معمولاً از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و مادر باید تحت هدایت پزشک یا ماما، به تدریج فشار بیاورد تا نوزاد از کانال تولد عبور کند.
مادر ممکن است در این مرحله احساس فشار شدید و نیاز به همکاری فعال برای تولد نوزاد داشته باشد. نوزاد در نهایت از واژن خارج شده و پس از تولد، تیم پزشکی او را به طور فوری بررسی می‌کند تا از سلامت او مطمئن شود.
ج) مرحله سوم: خروج جفت
پس از تولد نوزاد، مادر باید جفت خود را نیز خارج کند. این مرحله معمولاً پس از چند دقیقه تا نیم ساعت بعد از تولد نوزاد اتفاق می‌افتد. جفت باید به طور کامل از بدن مادر خارج شود تا خونریزی کنترل شده و عوارض احتمالی جلوگیری شود.
مزایای زایمان طبیعی
زایمان طبیعی مزایای زیادی دارد که بسیاری از زنان را به انتخاب این روش تشویق می‌کند:
الف) روند طبیعی و بدون دخالت دارو
زایمان طبیعی بدون نیاز به داروهای مسکن یا جراحی انجام میشود، که این به معنای حفظ بیشترین میزان تجربه طبیعی بارداری برای مادر و نوزاد است.
ب) زمان بهبودی سریع‌تر
زایمان طبیعی معمولاً باعث بهبودی سریع‌تر مادر نسبت به زایمان سزارین میشود. زنان پس از زایمان طبیعی می‌توانند معمولاً زودتر به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند.
ج) کمتر شدن خطرات جراحی
در زایمان طبیعی نیازی به جراحی نیست، بنابراین خطرات مرتبط با جراحی (مانند عفونت، خونریزی شدید یا آسیب به اعضای داخلی) به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
د) ارتباط نزدیک‌تر با نوزاد
در زایمان طبیعی، مادر می‌تواند فوراً نوزاد خود را در آغوش بگیرد و ارتباط نزدیک‌تری با او برقرار کند. این امر می‌تواند به تقویت ارتباط عاطفی مادر و نوزاد کمک کند.
ه) تسریع روند بازیابی بدن
زایمان طبیعی معمولاً باعث میشود که بدن مادر سریع‌تر خود را بازیابی کند، چرا که هیچ نوع برش جراحی یا بخیه در ناحیه شکم ایجاد نمی‌شود.
معایب و چالش‌های زایمان طبیعی
با وجود مزایای زیاد، زایمان طبیعی نیز ممکن است برخی معایب و چالش‌ها داشته باشد که باید در نظر گرفته شود:
الف) درد زیاد
زایمان طبیعی می‌تواند با درد شدیدی همراه باشد که در برخی موارد ممکن است قابل تحمل نباشد. اگرچه روش‌های طبیعی و تکنیک‌های تنفسی می‌توانند به کاهش درد کمک کنند، اما برخی زنان ممکن است نیاز به داروهای مسکن داشته باشند.
ب) احتمال آسیب به ناحیه تناسلی
در برخی موارد، کانال تولد ممکن است در هنگام عبور نوزاد آسیب ببیند. این آسیب‌ها می‌تواند شامل پاره شدن بافت‌های واژن یا گردن رحم باشد. با این حال، این آسیب‌ها معمولاً با بخیه‌های جراحی ترمیم می‌شوند.
ج) احتمال پیچیدگی‌ها
گاهی اوقات ممکن است شرایط خاصی مانند پوزیشن غیرطبیعی نوزاد یا عدم پیشرفت زایمان منجر به پیچیدگی‌های غیرمنتظره شود که نیاز به مداخلات پزشکی داشته باشد.
د) زمان طولانی‌تر زایمان
زایمان طبیعی ممکن است در برخی موارد طولانی‌تر از سایر روش‌ها باشد، به‌ویژه برای زنانی که اولین زایمان خود را انجام می‌دهند. این ممکن است باعث خستگی و نگرانی مادر شود.
آمادگی‌های لازم برای زایمان طبیعی
برای انجام یک زایمان طبیعی موفق، لازم است که مادر آمادگی جسمی و ذهنی کافی داشته باشد. برخی از اقدامات پیشگیرانه و آمادگی‌ها عبارتند از:
- مراجعه به پزشک یا ماما: مشاوره با پزشک یا ماما برای ارزیابی شرایط بارداری و برنامه‌ریزی برای زایمان ضروری است.
- آموزش تکنیک‌های تنفسی: یادگیری تکنیک‌های تنفسی و آرامش برای کاهش استرس و درد در هنگام زایمان بسیار مفید است.
- ورزش و آمادگی جسمی: انجام فعالیت‌های بدنی سبک (مانند پیاده‌روی و تمرینات کششی) می‌تواند به افزایش آمادگی جسمی مادر کمک کند.
- حمایت روحی و عاطفی: داشتن همراهی از سوی شریک زندگی، خانواده یا ماما می‌تواند به کاهش اضطراب و ترس کمک کند و تجربه زایمان را برای مادر راحت‌تر کند.
زمان مناسب برای انتخاب زایمان طبیعی
زایمان طبیعی به‌طور کلی برای بیشتر زنان باردار توصیه میشود، اما برخی شرایط خاص ممکن است باعث شود که پزشک روش‌های دیگری مانند سزارین را پیشنهاد کند. این شرایط عبارتند از:
- پوزیشن غیرطبیعی نوزاد (مثلاً صورت به جلو)
- مشکلات جفت (مانند جفت سرراهی)
- عوامل خطر بارداری (مانند فشار خون بالا یا دیابت بارداری)
- عدم پیشرفت زایمان یا بزرگ بودن نوزاد
آگاه سازی و آموزش زایمان طبیعی
متاسفانه در کشور ما زایمان به روش سزارین گسترش زیادی یافته است و آگاه سازی و برنامه ریزی مناسب جهت ترویج زایمان طبیعی آنطور که باید صورت نگرفته است. امروز در کشورهای پیشرفته دنیا با برنامه ریزی چند ساله شاهد هستیم در اکثر مواقع ختم دوران بارداری با زایمان طبیعی صورت میگیرد و عوارض پس از زایمان به میزان بسیار چشم گیری کاهش یافته است.
با توجه به شناخت مزایای زایمان طبیعی می توانیم بگوییم زایمان به روش سزارین فقط در موارد خاص اورژانسی باید انجام شود و به هیچ عنوان توسط متخصص زنان و زایمان نباید به عنوان گزینه اول در بارداری به مادران پیشنهاد شود.
جمع‌بندی
زایمان طبیعی یکی از روش‌های رایج و سالم برای تولد نوزاد است که مزایای بسیاری از جمله کاهش زمان بهبودی و جلوگیری از مشکلات جراحی دارد. با این حال، این روش نیز چالش‌هایی مانند درد زیاد و خطرات احتمالی به همراه دارد. انتخاب این روش باید پس از مشاوره با پزشک یا ماما و در نظر گرفتن شرایط بارداری مادر صورت گیرد تا بهترین تصمیم برای سلامت مادر و نوزاد گرفته شود.
