بارداری خارج از رحم | علائم، علل و روش‌های درمان

بارداری خارج از رحم چیست؟

در بارداری طبیعی، تخمک بارور شده از لوله فالوپ به سمت رحم حرکت کرده و در دیواره آن لانه‌گزینی می‌کند. اما در حاملگی خارج رحمی، تخمک در جایی خارج از حفره رحم (معمولاً لوله فالوپ) رشد می‌کند. رشد جنین در این نواحی نه‌تنها غیرممکن است بلکه ممکن است به پارگی لوله‌ها و خونریزی شدید منجر شود.

محل‌های رایج بارداری خارج‌رحمی:

• لوله فالوپ (۹۵٪ موارد)

• تخمدان‌ها

• گردن رحم (سرویکس)

• حفره شکم

علائم بارداری خارج از رحم

بارداری خارج‌رحمی در مراحل اولیه ممکن است شبیه بارداری طبیعی باشد، اما با پیشرفت آن، علائم هشداردهنده ظاهر می‌شوند:

• تأخیر در پریود

• تست بارداری مثبت

• درد شدید در یک سمت لگن یا شکم

• خونریزی واژینال غیرعادی

• سرگیجه، ضعف یا غش

• درد شانه (در موارد خونریزی داخلی)

• تهوع یا احساس سبکی سر

دقت کنید که بسیاری از این علائم مشابه شرایط دیگر مانند کیست واژن یا درد ناحیه لگن هستند. بنابراین تشخیص دقیق باید توسط پزشک انجام شود.

علت بارداری خارج از رحم

دلایل مختلفی می‌توانند باعث اختلال در عبور تخمک بارور از لوله فالوپ و در نتیجه بارداری خارج رحمی شوند:

• عفونت یا التهاب لوله فالوپ (به علت بیماری‌هایی مثل سوزاک یا کلامیدیا)

• جراحی‌های لگنی یا لوله‌ای

• بارداری قبلی خارج رحمی

• اندومتریوز

• وجود چسبندگی یا فیبروم رحم

• سیگار کشیدن

• استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF

• بارداری بعد از بستن لوله‌ها یا برگشت آن‌ها

بارداری خارج از رحم در کجاها ممکن است رخ دهد؟

گرچه بارداری باید در داخل رحم اتفاق بیفتد، اما در بارداری خارج از رحم، تخمک بارورشده در مکانی غیرمعمول لانه‌گزینی می‌کند. در ادامه محل‌های احتمالی این نوع بارداری را بررسی می‌کنیم:

لوله فالوپ (شایع‌ترین محل)

حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از موارد بارداری خارج از رحم در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد. این اتفاق زمانی می‌افتد که تخمک بارورشده نتواند به موقع وارد رحم شود و در دیواره لوله جای‌ بگیرد. خطر پارگی لوله در این حالت بسیار بالاست، زیرا لوله ظرفیت رشد جنین را ندارد.

تخمدان

گاهی تخمک بارورشده به جای آنکه وارد لوله یا رحم شود، مستقیماً روی سطح تخمدان لانه‌گزینی می‌کند. این نوع بارداری بسیار نادر و پرخطر است و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.

دهانه رحم

در مواردی بسیار نادر، تخمک بارور شده ممکن است در دهانه رحم کاشته شود. این محل به دلیل خونرسانی بالا و عدم توانایی در نگهداری جنین، می‌تواند منجر به خونریزی شدید و تهدیدکننده زندگی شود.

داخل شکم (نادر ولی ممکن)

در برخی موارد بسیار استثنائی، تخمک بارور شده ممکن است به جایی در حفره شکمی بچسبد، مانند سطح روده‌ها یا پرده صفاق. این حالت بسیار نادر ولی خطرناک است و نیاز به جراحی فوری دارد.

تشخیص بارداری خارج از رحم

تشخیص زودهنگام بارداری خارج از رحم اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا تأخیر در تشخیص می‌تواند خطراتی جدی برای سلامت و حتی جان مادر به همراه داشته باشد. پزشکان برای تشخیص دقیق، از ترکیبی از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

معاینه فیزیکی

در معاینه اولیه، پزشک علائم حیاتی، وضعیت عمومی و درد ناحیه شکم یا لگن را بررسی می‌کند. لمس شکم، بررسی حساسیت در ناحیه تخمدان‌ها و رحم، و وجود توده یا درد غیرطبیعی می‌تواند سرنخی از احتمال بارداری خارج از رحم بدهد. همچنین، بررسی خونریزی واژینال غیرطبیعی در کنار سایر علائم بالینی انجام می‌شود.

تست خون (hCG)

یکی از اصلی‌ترین روش‌های تشخیص، اندازه‌گیری هورمون hCG (هورمون بارداری) در خون است. در بارداری‌های طبیعی، سطح hCG هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت تقریباً دو برابر می‌شود. اما در بارداری خارج از رحم، معمولاً این افزایش کندتر و غیرطبیعی است. اگر مقدار این هورمون به میزان مورد انتظار نرسد، یا روند رشد آن کند باشد، می‌تواند نشانه‌ای از یک بارداری غیرطبیعی باشد.

سونوگرافی ترانس‌واژینال

این روش تصویربرداری دقیق از رحم و لوله‌های فالوپ از طریق واژن انجام می‌شود. اگر در سونوگرافی کیسه بارداری در داخل رحم مشاهده نشود، ولی تست hCG مثبت باشد، احتمال بارداری خارج از رحم قوت می‌گیرد. همچنین ممکن است توده‌ای در لوله فالوپ یا مایعی در حفره شکمی (نشانه خونریزی داخلی) دیده شود. این روش از دقیق‌ترین ابزارها برای تشخیص سریع بارداری نابجا محسوب می‌شود.

بارداری خارج از رحم در سونوگرافی

سونوگرافی واژینال دقیق‌ترین روش تشخیص این نوع بارداری است. در صورت مشاهده موارد زیر، احتمال حاملگی خارج‌رحمی افزایش می‌یابد:

• عدم مشاهده ساک حاملگی در رحم پس از مثبت شدن تست بارداری

• وجود توده یا ساک در لوله فالوپ

• مایع آزاد در لگن (نشانه خونریزی داخلی)

همچنین ممکن است برای بررسی وضعیت هورمون HCG، چندین بار آزمایش خون انجام شود.

خطرات و عوارض بارداری خارج از رحم

اگر بارداری خارج از رحم در زمان مناسب تشخیص داده نشود، ممکن است با عوارض جدی و گاه تهدیدکننده‌ زندگی همراه شود:

پارگی لوله فالوپ

در صورت رشد جنین در لوله فالوپ، با توجه به اینکه لوله ظرفیت کشش بالا ندارد، احتمال پارگی آن بسیار بالاست. پارگی می‌تواند منجر به خونریزی شدید داخلی شود و جان بیمار را به خطر بیندازد.

خونریزی داخلی

در اثر پارگی لوله یا پاره‌شدن محل لانه‌گزینی، خون وارد حفره شکمی می‌شود. این خونریزی ممکن است بدون علائم مشخصی شروع شود و به سرعت پیشرفت کند. در این شرایط نیاز به جراحی فوری وجود دارد.

آسیب به اندام‌های تولیدمثلی

برداشتن یا آسیب به یکی از لوله‌های فالوپ یا تخمدان‌ها در پی درمان بارداری خارج از رحم، ممکن است شانس باروری آینده را کاهش دهد.

خطر برای جان مادر

در صورت عدم تشخیص به‌موقع، احتمال شوک ناشی از خونریزی شدید و تهدید جان بیمار بسیار زیاد است. به همین دلیل، تشخیص سریع و مداخله فوری حیاتی است.

روش‌های درمان بارداری خارج از رحم

بسته به محل، اندازه و مرحله بارداری، پزشک یکی از روش‌های زیر را انتخاب می‌کند:

۱. درمان دارویی با متوترکسات (Methotrexate)

اگر بارداری در مراحل ابتدایی و بدون علائم پارگی باشد، تزریق این دارو باعث توقف رشد سلول‌ها و جذب آن توسط بدن می‌شود. این روش نیازی به جراحی ندارد و معمولاً برای زنانی که هنوز فرزند نیاورده‌اند، گزینه مناسبی است.

۲. درمان جراحی

در صورتی که لوله در حال پارگی باشد یا خونریزی داخلی وجود داشته باشد، جراحی لازم است. روش متداول، لاپاراسکوپی است که از طریق سوراخ‌های کوچک در شکم انجام می‌شود.

در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به برداشتن کامل لوله فالوپ (سالپنژکتومی) باشد.

بارداری بعد از حاملگی خارج از رحم

بسیاری از زنانی که یک بار بارداری خارج‌رحمی را تجربه کرده‌اند، در آینده می‌توانند بارداری موفقی داشته باشند. با این حال، باید بیشتر تحت نظر باشند. اگر یکی از لوله‌ها برداشته شده باشد، هنوز امکان باروری با لوله دیگر وجود دارد.

زنانی که دو یا چند بار این وضعیت را تجربه کرده‌اند، ممکن است برای بارداری نیاز به روش‌های کمکی مانند IVF داشته باشند.

تفاوت بارداری خارج رحم با آمنوره یا پریود نشدن

یکی از علائم رایج بارداری خارج رحم، پریود نشدن یا آمنوره است. اما برخلاف آمنوره که دلایل مختلفی دارد و لزوماً بارداری نیست، حاملگی خارج رحم با علائم خاصی مثل درد شکم و خونریزی همراه است.

پیشگیری از بارداری خارج از رحم

اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از همه انواع بارداری خارج از رحم پیشگیری کرد، اما راه‌هایی وجود دارد که می‌توانند احتمال آن را کاهش دهند:

درمان بیماری‌های التهابی لگن

عفونت‌هایی مانند کلامیدیا و سوزاک که موجب التهاب لگن می‌شوند، می‌توانند باعث آسیب به لوله‌های فالوپ شوند. درمان به‌موقع و کامل این بیماری‌ها با آنتی‌بیوتیک، نقش مهمی در پیشگیری دارد.

ترک سیگار

زنانی که سیگار می‌کشند، بیشتر در معرض بارداری خارج از رحم قرار دارند. سیگار کشیدن باعث اختلال در عملکرد مژک‌های داخل لوله فالوپ می‌شود که مسئول حرکت تخمک به سمت رحم هستند.

کنترل و درمان ناباروری

برخی روش‌های کمک‌باروری، مانند تحریک تخمک‌گذاری یا IVF، ریسک بارداری خارج از رحم را بالا می‌برند. مشورت با پزشک و بررسی دقیق قبل از شروع این درمان‌ها اهمیت دارد.

غربالگری‌های منظم زنان

بررسی‌های منظم زنان و انجام سونوگرافی‌ها، به‌ویژه برای زنانی که سابقه بیماری‌های لگنی یا جراحی دارند، می‌تواند کمک کند تا هرگونه مشکل زودتر شناسایی و درمان شود.

پیشنهاد می‌کنیم درباره مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ناباروری نیز اطلاعات کافی داشته باشید.

بارداری خارج از رحم و آی‌وی‌اف (IVF)

روش‌های کمک‌باروری مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) اگرچه یک امید بزرگ برای زوج‌های نابارور محسوب می‌شود، اما در کنار آن‌ها، احتمال بارداری خارج از رحم نیز وجود دارد.

• در IVF، تخمک بارور شده مستقیماً به رحم انتقال داده می‌شود. اما گاهی ممکن است جنین در جای دیگری از سیستم تناسلی یا حتی خارج از رحم لانه‌گزینی کند.

• ریسک بارداری نابجا در IVF بیشتر از بارداری طبیعی است، به‌ویژه در زنانی که سابقه التهاب لگن یا جراحی لوله دارند.

• برای پیشگیری، پزشکان معمولاً تعداد جنین‌های کمتری را انتقال می‌دهند و پس از انتقال، با سونوگرافی دقیق، محل لانه‌گزینی را کنترل می‌کنند.

• پیگیری سطح hCG و انجام سونوگرافی به موقع، در هفته‌های اول پس از IVF ضروری است تا هرگونه بارداری خارج از رحم سریعاً شناسایی شود.

تجربه بارداری بعد از بارداری خارج از رحم

داشتن یک تجربه بارداری خارج از رحم به این معنا نیست که امکان بارداری طبیعی در آینده از بین رفته است. اما لازم است که بارداری‌های بعدی با مراقبت و نظارت دقیق‌تر همراه باشند:

• بیشتر زنان پس از درمان موفق، می‌توانند بارداری طبیعی و سالمی داشته باشند، به‌ویژه اگر تنها یکی از لوله‌ها درگیر شده و دیگری سالم باقی مانده باشد.

• در صورت برداشتن هر دو لوله، امکان بارداری فقط از طریق IVF وجود خواهد داشت.

• توصیه می‌شود حداقل ۳ تا ۶ ماه پس از درمان، برای بارداری مجدد صبر کنید.

• در بارداری بعدی، معمولاً در هفته‌های اول سونوگرافی انجام می‌شود تا محل قرارگیری جنین تأیید شود.

سوالات متداول درباره بارداری خارج از رحم

۱. آیا بارداری خارج از رحم قابل پیشگیری است؟
کاملاً نه، اما با رعایت نکات بهداشتی، درمان عفونت‌های لگنی و ترک سیگار می‌توان ریسک آن را کاهش داد.

۲. آیا ممکن است بدون علامت خاصی اتفاق بیفتد؟
بله، در برخی موارد بارداری خارج از رحم بدون علامت آشکار پیش می‌رود و تنها با سونوگرافی قابل تشخیص است.

۳. آیا بارداری خارج از رحم باعث ناباروری می‌شود؟
در برخی موارد ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد، ولی بسیاری از زنان پس از درمان موفق، بارداری طبیعی دارند.

۴. آیا بعد از یک بار بارداری خارج از رحم، احتمال تکرار آن وجود دارد؟
بله، احتمال تکرار آن بین ۱۰ تا ۲۰ درصد است، به‌ویژه اگر آسیب لوله‌ای وجود داشته باشد.

۵. آیا مصرف قرص اورژانسی می‌تواند باعث بارداری خارج از رحم شود؟
به‌طور مستقیم نه، ولی اگر بارداری رخ دهد، برخی منابع احتمال اندکی از افزایش بارداری نابجا را مطرح کرده‌اند.

۶. آیا بارداری خارج از رحم می‌تواند تا ماه‌ها بدون علائم ادامه داشته باشد؟
خیر، اغلب در هفته‌های اول (بین هفته ۵ تا ۹ بارداری) علائم بروز می‌کند و معمولاً پیش از رسیدن به ماه‌های میانی تشخیص داده می‌شود.

۷. آیا امکان زنده‌ماندن جنین در بارداری خارج از رحم وجود دارد؟
خیر، در هیچ‌یک از انواع بارداری نابجا امکان ادامه بارداری تا تولد وجود ندارد و جنین قابلیت زنده‌ماندن ندارد.

جمع‌بندی

بارداری خارج از رحم یکی از وضعیت‌های اورژانسی و مهم در پزشکی زنان است که نیاز به تشخیص سریع و اقدام فوری دارد. هرگونه درد شکمی شدید یا خونریزی غیرطبیعی در اوایل بارداری باید جدی گرفته شود. با آگاهی بیشتر و مراجعه منظم به پزشک، می‌توان از عوارض این مشکل جلوگیری کرد.

مشاوره تخصصی با دکتر مریم اکبری

اگر علائمی مشکوک دارید یا سابقه بارداری خارج رحم در گذشته داشته‌اید، برای بررسی وضعیت سلامت خود می‌توانید از دکتر مریم اکبری، متخصص زنان و زایمان مشاوره بگیرید.